Better Call Saul Recap S06E13: 'Saul Gone'

Lieve, lieve, lieve Better Call Saul-vrienden. Laat mij voordat ik losbarst over die VERPLETTERENDE seizoensfinale even het woord aan jullie richten. Net nu jullie waarschijnlijk meer behoefte hebben aan nazorg dan ooit tevoren, liep de agenda van deze kijkdiva ineens helemaal vol. En dus lukte het - ondanks verwoede pogingen - níet om de recap op tijd af te krijgen. Laat ik daarom beginnen met een welgemeend ‘sorry’! Ik hoop dat ik het kan goedmaken met een extra lange recap van een van de allerbeste seizoensfinales uit de televisiegeschiedenis. (En zo niet: dit is toch de laatste, dus als jullie écht woedend zijn, dan moet dan maar!)

Misschien was het ook wel tekenend voor mijn weigering om me neer te leggen bij het feit dat Better Call Saul (en daarmee ook het bredere Albuquerque-universum) écht ten einde was gekomen. Misschien was ik daar - net als jullie - nog wel helemaal niet klaar voor, ook al was het moment om afscheid te nemen toch echt daar. Het is nu eenmaal mijn werk om een shitload aan series te kijken, maar écht emotioneel ontregeld zijn door het einde van een serie, is een zeldzaamheid. Het is dus niet zo dat ik bij het einde van The Crown of Bridgerton (niet eens gezien trouwens) een paar dagen van bezinning nodig heb.

Natuurlijk is dat bij Better Call Saul wél het geval. Ik schrijf dit stuk een kleine drie dagen ná het definitieve afscheid, en als we het hebben over de stadia van rouwverwerking, zit ik eigenlijk nog altijd in de ontkenningsfase. Waarschijnlijk zit ik dinsdagochtend gewoon weer klaar voor de tv, in de hoop dat daar ergens een melding staat die een nieuwe aflevering aankondigt. Maar nee hoor, de titel van de aflevering dwingt ons toch écht om de realiteit onder ogen te zien: Saul Gone. It(‘)Saul gone man.

De vraag die de afgelopen maanden (en eigenlijk jaren) vooral door ons hoofd spookte, was of er uiteindelijk nog hoop was voor Jimmy McGill. Het opvallende van Better Call Saul is eigenlijk dat die hoop al vervlogen was door het format. Deze serie begon in wezen al met een einde, omdat we door Breaking Bad wisten dat de ziel van Jimmy McGill inderdaad niet meer te redden was. De Gene-tijdlijn bood ook weinig hoop: dat was eerst een paranoiathriller van een angstige man op de vlucht, terwijl we later een nog véél ergere versie van Saul Goodman zagen. Gene Takovic bleek zelfs in staat om kankerpatiënten en oude vrouwtjes te vermoorden als het nodig was. Alle kansen op een ‘redding’ of ‘verlossing’ waren daarmee verkeken. Jimmy/Saul/Gene was simpelweg niet meer te redden.

Tenzij…

Tenzij er onder dat masker van monsterlijkheid tóch nog ergens een mens met een goed hart schuilging. De makers van Better Call Saul zorgden ervoor dat we in zes seizoenen écht van Jimmy McGill gingen houden. Waar we eerst misschien méér Saul Goodman of Gene Takovic wensten, groeiden die personages uit tot een vervelende puist waaraan niet meer te ontkomen viel. De voornaamste vraag die de finale voor mij zou gaan bepalen, was of we Jimmy ooit nog zouden terugzien, of dat de makers genadelozer waren dan dat. De finale van Breaking Bad liet eerder immers al zien dat een happy end in dit universum eigenlijk voor geen enkel personage opgaat. (Al zal Heisenberg dat misschien tóch anders zien.) En toch denk ik dat we in Saul Gone een soort happy end kregen, hoe ogenschijnlijk tragisch en genadeloos het misschien ook lijkt. Maar daarover zometeen meer.

Eerst maar eens beginnen met de figuurlijke dood van Gene Takovic. Nadat Marion de politie heeft gebeld, slaat Gene razendsnel op de vlucht om thuis zijn doos met diamanten en een prepaidtelefoon op te halen. Nadat hij de stofzuigerverdwijner in seizoen 5 nog vertelde dat hij ‘het zelf wel ging fixen’, is dat nu te laat. Maar misschien is alles wel te laat. Je hoeft de autoriteiten blijkbaar niet twee keer te vertellen dat Saul Goodman in de buurt is, want binnen no time is er een enorme klopjacht gaande, en heeft Gene nauwelijks mogelijkheden om zich te verstoppen. Zijn laatste uitweg is typerend genoeg een vuilcontainer, waar Gene zijn Waterloo vindt. Hij krijgt de plasticverpakking van de prepaidtelefoon niet open (en laten we eerlijk zijn: dat soort verpakkingen zijn altijd hels en levensgevaarlijk), en raakt na een domme actie ook nog ál zijn diamanten kwijt. In zijn verwoede pogingen om de diamanten te verzamelen, maakt hij blijkbaar zoveel herrie, dat de politie hem klemzet. Vaarwel Gene Takovic, je zal niet gemist worden!

Enter Saul Goodman.

Nadat Gene er in zijn cel nog een laatste Joker-lach uitgooit, kruipt Saul Goodman weer naar het oppervlak. De euforie bij de autoriteiten is niet voor niets van korte duur, want Saul is niet bepaald een lekkere tegenstander in een rechtszaak. Hij begint aan een van zijn klassiek-sippe acts, waarin hij beweert dat Walter White hem dwong om zijn advocaat te zijn, omdat hij het anders zou moeten bekopen met de dood. Het is een klassieke Saul-scam waar wij kijkers inmiddels moeiteloos doorheen prikken, maar de aanklagers worden wel degelijk wanhopig van het idee dat Saul maar één jurylid nodig heeft om vrijgesproken te worden.

Waar we een jaar of zeven geleden misschien gehoopt hadden dat Saul inderdaad vrijuit zou gaan, is van die sympathie inmiddels niets meer over. Dat komt óók door de aanwezigheid van een oude bekende, en wat voor één: niemand minder dan Marie Schrader is de persoon die Saul de pijnlijke waarheid vertelt. Gek is dat niet, want Marie is een van de weinig overgebleven (levende) bewijsstukken van het spoor van vernieling dat Heisenberg en consorten achterlieten. De terugkeer van Marie was perfect én onverwacht. Vince Gilligan wilde haar eigenlijk al terugbrengen in seizoen 2, maar besloot toen dat dit te veel aandacht zou afleiden van het verhaal van Chuck en Jimmy. Hier pakt de terugkeer wél goed uit, omdat Marie een van de laatst overgebleven personen is die Saul wellicht nog enige consequenties kan doen laten inzien van zijn daden.

Het mag natuurlijk allemaal niet baten, want Saul weet de eis van de aanklagers uiteindelijk terug te brengen naar een gevangenisstraf van zeven (!) jaar, en dat óók nog in een behoorlijk luxe gevangenis. Overmoedig als hij is, eist hij aan het eind van de onderhandelingen óók nog een regelmatige aanlevering van zijn lievelingsijs. Hij heeft immers nog één ‘cadeautje’ voor de autoriteiten, en dat is de definitieve verklaring over de dood van Howard Hamlin (RIP). Wat Saul echter níet weet, is dat die verklaring allang bij de aanklager ligt, omdat zijn ex-vrouw die een paar weken eerder hoogstpersoonlijk heeft afgeleverd.

Saul heeft de deal van zijn leven in handen, met de absurd karige gevangenisstraf van zeven jaar, maar gaat door de onthulling over Kim tóch twijfelen. Zeker als hij hoort dat Howards ex-vrouw een civiele rechtszaak wil aanspannen tegen Kim (waardoor ze wellicht alles kwijtraakt), besluit hij zijn verklaring te wijzigen, om Kim naar de rechtszaal te lokken.

Op een ideaal moment komt dat niet, want Kim is - terug in Florida - net héél voorzichtig bezig met een terugkeer naar haar écht grote liefde. Ze wordt direct aangenomen als vrijwilliger bij een organisatie die juridische bijstand verleent, en lijkt na al die jaren ein-de-lijk weer een beetje vreugde te ervaren. Maar dan krijgt ze een telefoontje van aanklager Ericsson uit Albuquerque, die haar influistert dat Saul een zwaar belastende verklaring over haar heeft afgelegd. Oh oh.

‘It’s McGill. James McGill!’

Godzijdank blijkt het uiteindelijk slechts de allerlaatste scam te zijn van Saul Goodman, die Kim slechts naar de rechtszaal wilde lokken om te laten zien dat er na al die jaren, en na al zijn acties tóch een kans is op zelfreflectie. De rechter hoeft alleen nog haar fiat te geven over de topdeal die Saul heeft gesloten met de autoriteiten, maar dan neemt Jimmy McGill het woord over. Hij begint zijn pleidooi op exact dezelfde manier als in het gesprek met Marie en de aanklager, maar kiest dan ineens een radicaal andere koers. Hij beweert niet langer dat Walt en consorten hem dwongen om advocaatje te spelen, maar claimt juist dat Heisenberg nergens was geweest zonder hem. Sterker nog: hij was binnen een maand dood of in de cel beland als Saul hem níet had bijgestaan (dit sluit mooi aan op de scènes in de Breaking Bad-aflevering, waarin Mike Saul waarschuwt dat er met deze amateurs niet te werken valt).

(Hoe emotioneel sommige momenten in de aflevering ook waren; er was gelukkig óók genoeg ruimte voor wat klassieke Saul-humor. Het moment waarop legende Bill Oakley (naast Marie dé verrassende terugkeer in deze aflevering) de rechter tevergeefs verzoekt om zich terug te trekken als advocaat van Goodman, was perfect. Ik vermoedde in aflevering 11 al dat we Bill nog een keer zouden gaan terugzien, maar had niet verwacht dat zijn rol in de finale zó groot zou zijn. Nu het stof is neergedaald, wordt het de hoogste tijd voor Better Bill Bill.)

Maar zijn bekentenis is niet genoeg om Kim weer voor zich te winnen. Jimmy mag dan eindelijk tot inkeer komen over zijn gruweldaden als Saul Goodman, maar moet óók vrede sluiten met zijn eigen verleden. In een waanzinnig bevredigende scène komt Jimmy eindelijk de realiteit onder ogen die hij eerder wegstopte onder het masker van Saul Goodman. Voor de eventuele strafmaat maakt het geen zier uit, maar voor zichzelf én voor Kim is het van cruciaal belang dat hij eindelijk zijn eigen rol erkent in de dood van Chuck (prachtig detail: het zoemende nooduitgangbordje, dat herinneringen oproept aan Chicanery). Je zou het kunnen zien als de volwassenwording van Jimmy, die zijn rouwgevoelens over Chuck, Howard en (in andere mate) Kim voortdurend wilde wegstoppen met zijn alter ego. Maar Jimmy McGill maakt in deze scène zélf een einde aan het alter ego waarmee hij beroemd én berucht werd.

Het is een briljante scène, die door de sublieme Odenkirk wordt afgesloten met een van de meest bevredigende uitspraken uit de seriegeschiedenis: ‘I’m McGill. James McGill.’ (Het feit dat hij zichzelf James noemt, en niet Jimmy, zegt in zekere zin óók iets over zijn volwassenwording.) Het klapstuk is de gezichtsuitdrukking van Rhea Seehorn, die héél subtiel verraadt dat Kim vindt dat Jimmy (sorry, James) hier het juiste heeft gedaan.

Het was uiteraard niet het laatste wat we zagen van onze twee favoriete protagonisten, maar voordat we naar het definitieve einde gaan, moeten we het nog even hebben over de drie cruciale flashbacks in deze finale. De aflevering begint met een flashback die zich afspeelt vlak na de gebeurtenissen in Bagman. Nu hulp onderweg is, vindt Jimmy het de hoogste tijd voor een wat als-vraag: wat zou je veranderen als je een tijdmachine had? Nu is Mike niet per se het type voor dit soort gedachtenspelletjes, maar de beste fixer uit de tv-geschiedenis lijkt zowaar eens in voor Jimmy’s verwoede pogingen tot wat smalltalk.

Mike komt met twee antwoorden op de proppen: hij zou de dag willen terugdraaien waarop zijn zoon werd vermoord én hij zou nog verder teruggaan in de tijd om te voorkomen dat hij voor het eerst werd omgekocht als agent. Jimmy’s wens is vooral het antwoord dat Saul Goodman zou geven: hij zou terug in de tijd gaan om aandelen te kopen in het bedrijf van Warren Buffett, om zo rijk mogelijk te worden. Mike denkt dat het Jimmy écht alleen te doen is om het geld, maar wat hij niet weet, is dat hij in de woestijn loopt met een man die zijn emotionele geschiedenis niet onder ogen wil/kan komen. De functie van de scène wordt pas later in de aflevering écht duidelijk, maar is los daarvan óók gewoon een mooie voetnoot voor het verhaal van Mike Ehrmantraut. Omdat veel om Jimmy en Kim draaide in deze finale, konden we misschien nog weleens vergeten dat Mike Ehrmantraut óók gewoon een van de allerbeste seriepersonages aller tijden. Heel knap hoe Jonathan Banks en de makers hem in de afgelopen zes seizoenen nog veel meer reliëf hebben gegeven. Ik ga die goeie kop van Banks en de ‘peptalks’ van Mike misschien wel meer missen dan wat dan ook.

‘So, you were always like this?'

Zoals verwacht, kregen we in deze finale óók nog een cameo van Walter White voorgeschoteld. Nadat we hem in aflevering 11 zagen als de wat meer sukkelige Heisenberg, die nog geen idee had wat hij precies aan het doen was, zien we hem hier vlak nadat zijn hele imperium in gruzelementen ligt (voor de tijdlijn: in de een-na-laatste aflevering van Breaking Bad) Saul brengt een paar dagen met Walt door in de kelder van de stofzuigerverdwijner (gezellig), en besluit ook hém de vraag te stellen wat hij zou veranderen als hij een tijdmachine zou hebben. Nadat hij eerst op een klassiek arrogante Walt-manier leegloopt over de (wetenschappelijke) onzin van de vraag, ziet hij in dat Saul vooral op zoek is naar de vraag of Walt ‘spijt’ heeft van dingen. En natuurlijk zoekt ook Walt de schuld niet bij zichzelf, maar loopt hij weer leeg over het feit dat Gretchen en Elliott hem uit zijn eigen bedrijf zouden hebben gewerkt, waarna dat bedrijf biljoenen waard werd. Zelfreflectie was al nooit Walts sterkste punt, en deze ijzersterke scène maakt nog maar eens een keer duidelijk hoe ongelooflijk groot het ego van Heisenberg altijd al was.

Saul wijst Walt nog op het feit dat hij een fantastische rechtszaak had kunnen aanspannen tegen Gray Matter, maar Walt moet er niets van weten: Saul zou zelfs ‘de laatste advocaat’ zijn bij wie Walt dit überhaupt zou overwegen. Als Saul hierna vertelt waar hij spijt van heeft, komt hij met een verhaal over een van zijn eerste scams (wederom: Jimmy die zijn gevoelens over Chuck en Kim níet onder ogen durft te komen), waar hij een slepende knieblessure aan overhield. De conclusie van Walt na dit verhaal is tekenend: ‘Dus je was altijd al zo?’ Nee hoor Walt, wij weten véél beter.

‘It’s never too late to change your path.’

De derde flashback speelt óók met idee van tijdreizen, maar dan op een net iets andere manier. Natúúrlijk moesten we Chuck McGill nog één laatste keer terugzien voordat het Saul-boek dicht kon gaan, omdat zijn tragische verhaal nu eenmaal de meest cruciale factor is gebleken in de transformatie van Jimmy in Saul. De korte flashback speelt zich nét voor het begin van de serie af, waarin Jimmy nog vol goede moed dagelijks boodschappen en kranten bij zijn broer bezorgd. Chuck wil het moment aangrijpen voor wat gebroederlijke smalltalk, en biedt Jimmy aan om hem te helpen met een van zijn cliënten. Jimmy heeft echter geen zin in hulp van zijn briljante broer, en gaat er al snel weer vandoor. Chuck sluit af met de woorden dat het nooit te laat is om een ander pad te kiezen, als het huidige pad niet is wat het in eerste instantie leek. Zijn woorden zijn aan dovemansoren gericht.

Het was een tamelijk hartverscheurende scène, die perfect de twee gezichten van Chuck liet zien. Aan de ene kant was daar de vaderlijke broer die zijn broer écht wil helpen, en hem tóch iets van liefde wil tonen, maar aan de andere kant was daar óók de jaloerse broer die Jimmy simpelweg niet wil zien sjoemelen met het door hem zo geliefde rechtssysteem. Het was bovendien een uitstekende herinnering aan het feit dat Chuck McGill een van de meest complexe, geslaagde seriepersonages aller tijden is. Ik weet dat Chuck niet per se geliefd werd door de fans (gezien zijn acties richting Jimmy niet altijd geheel onterecht), maar zonder dit personage had Better Call Saul simpelweg véél minder goed gewerkt. De schaduw van Chuck is na zijn dood in seizoen drie altijd over de serie blijven hangen, vooral omdat Chuck zowel gelijk heeft gekregen over zijn broer, én die onvermijdelijke uitkomst tegelijkertijd ook zelf in gang heeft gezet. Net als de scènes met Mike en Walt, was deze flashback een perfecte voetnoot voor een cruciaal personage.

‘You don’t save me, I save me.’

Ik heb het lang uitgesteld, maar we moeten het nu toch echt maar gaan hebben over de allerlaatste scènes van Better Call Saul. Na zijn oprechte bekentenis in de rechtszaal, heeft Jimmy een gevangenisstraf gekregen van minstens 86 jaar. De kans dat hij ooit nog een vrij man wordt, is vrij nihil - zelfs niet meer bij goed gedrag. Jimmy hoeft zich in ieder geval geen zorgen te maken over zijn veiligheid, getuige zijn directe heldenstatus in het busje dat gevangenen naar hun cel vervoert. Hij wordt al snel herkend als Saul Goodman, waarna de gevangen hem luidkeels beginnen toe te zingen. BETTER CALL SAUL. BETTER CALL SAUL. BETTER CALL SAUL. Ik las hier en daar wat kritiek over het feit dat deze scène wel erg over de top was, maar ik vond het eigenlijk prima werken als een theatrale epiloog over Saul Goodman, die inmiddels geen kans meer heeft om op de voorgrond te treden bij Jimmy. Hij lacht ongemakkelijk, en geniet misschien wel van zijn heldenstatus, maar de boodschap is duidelijk: de dagen van Saul Goodman zijn écht geteld.

En hoewel Gene Takovic óók niet meer in functie is, heeft Jimmy wel zijn bakskills meegenomen om in de gevangenis óók wat lekkernijen te bakken. Jimmy’s leven in de cel verschilt niet heel veel van dat van Gene in Omaha, maar hij heeft hier in ieder geval rust gevonden.

Maar goed, ik moet het nu écht over de laatste ontmoeting tussen Kim en Jimmy hebben, ook al ben ik daar emotioneel nog steeds niet echt klaar voor. Natuurlijk zoekt Kim hem nog één keer op in de gevangenis, en natuurlijk delen ze - net als in de eerste aflevering - nog één laatste sigaret (waarbij de vonk van de aansteker heel symbolisch tóch kleur geeft aan deze zwart-wit-aflevering). Veel wordt er niet gezegd, omdat Better Call Saul zich nu eenmaal nooit heeft hoeven verschuilen achter talloze dialogen. Soms zijn de gezichtsuitdrukkingen van de sublieme acteurs gewoon genoeg.

Wat in ieder geval hoopvol stemt, is dat de kledingkeuze van Kim verraadt dat ze weer iets meer opschuift naar de Kim Wexler van weleer. We weten niet hoe het afloopt met de rechtszaak van Cheryl, en of ze ooit weer écht gelukkig wordt, maar feit is wel dat Kim uiteindelijk toch vooral zichzelf wil redden. In het tweede seizoen zit een fantastische scène waarin Kim vertelt dat Jimmy haar niet hoeft te redden als een soort ridder op het witte paard. Haar letterlijke woorden zijn: You don’t save me, I save me!’ Die woorden resoneren sterk in deze aflevering, omdat Jimmy vooral zichzelf redt, en niet Kim. Wat hij daarmee echter óók heeft weten te redden, is een laatste restje liefde tussen hem en Kim. We weten niet of de twee elkaar na deze ontmoeting nog terugzien, maar we weten wél dat hun band in ieder geval een stuk sterker is dan na hun laatste gesprekken in Sauls kantoor en aan de telefoon.

Better Call Saul sluit af met een prachtige noir-scène waarin Kim bij het verlaten van de gevangenis nog één keer achteromkijkt. Jimmy herhaalt het schietgebaar met de vingers waarmee Kim aan het einde van het vijfde seizoen de Howard-scam inluidde. Maar ditmaal staan de schietvingers vooral symbool voor de dood van Saul Goodman. Jimmy McGill is terug, en dat kan voor Kim Wexler misschien nét genoeg reden zijn om ooit weer door die gevangenispoort te komen om haar grote liefde terug te zien. Maar dat hoeven wij als kijker eigenlijk niet eens meer te weten. Saul Goodman is dood, leve Jimmy McGill! After all that, a happy ending?

Nog een paar puntjes om het af te leren:

• Wat een weergaloze finale van een weergaloze serie. Niets is zo moeilijk als de afsluiting van een topserie, maar Better Call Saul komt met stip binnen in de toplijstjes van beste serie-eindes aller tijden. Als ik een top zes ‘eindes’ zou moeten samenstellen, zou Saul voor mij moeiteloos meegaan in het rijtje van The Sopranos, Twin Peaks, Six Feet Under en The Americans. De finale was in elk opzicht bevredigend, verraste ons meermaals, én bood de emotionele catharsis die deze personages uiteindelijk tóch verdienden.

• Nu Better Call Saul definitief voorbij is, doemt natuurlijk meteen weer de vraag op of de serie nu écht beter is dan Breaking Bad. Als Lalo Salamanca een pistool op mijn hoofd zou zetten, en me zou dwingen om te kiezen, zou ik altijd voor Saul gaan. Maar wat Better Call Saul óók heel knap maakt, is dat het óók een verrijking is gebleken van Breaking Bad. Bovendien had Saul nooit de serie kunnen worden die het is zónder de moederserie. De enige vergelijking die daarom logisch is, is die met The Godfather 1 en The Godfather 2. Het zijn twee van de allerbeste films ooit gemaakt (Mazereeuw is van de hot takes vandaag), en er is al decennialang discussie over de vraag ‘welke nu beter is’. De realiteit is echter dat de twee elkaar juist enorm versterken, en dat het idee van een keuze eigenlijk al heiligschennis is. Laten we daarom voorgoed aftikken dat Bad en Saul de The Godfathers van het kleine scherm zijn (deel 3 tellen we niet mee, tenzij er over vijf jaar een sequel wordt aangekondigd over Ted Beneke). Als ik nu een lijstje zou moeten maken met Beste Series Aller Tijden, zou ik dan ook honderd procent voor de laffe optie gaan, en zowel Bad als Saul opnemen in de top drie.

• Dat was het dan echt, lieve Saul-vrienden! Ik wil deze laatste opmerking nog even aangrijpen om jullie te bedanken voor al jullie input, lieve berichtjes en vragen die ik ontving over wanneer de recap dan eindelijk online zou komen. Deze recapreeks begon ooit als een uit de hand gelopen grap, maar er bleek zowaar een publiek voor te zijn dat de recaps wekelijks trouw tot zich nam. Dat was voor mij de beste motivatie, al werden we natuurlijk óók geholpen door een van de beste seizoenen televisie ooit. Op de vraag of ik ook nog recaps ga schrijven over andere series kan ik kort zijn: dat is voorlopig niet het plan, maar ik ga wel weer recappen in audiovorm! Download dus vooral de podcast SKIP INTRO, waarin ik je samen met Anke Meijer wekelijks bijpraat over de spraakmakendste series én waarin ik samen met een pooltje van terugkerende gasten wekelijks ga terugblikken op series als House of the Dragon en Succession. Ik zie jullie hopelijk daar, en blijf vooral berichten sturen! Want zonder jullie was het schrijven van de recaps uiteindelijk geen klap aan geweest. (En nu stop ik écht met dat sentimentele geouwehoer. Adios!)